Η αρχαία ονομασία της πόλης,χαραγμένη σε ενεπίγραφη στήλη του 1ου μ.Χ.αι.(Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών)

H πόλη είναι γνωστή από την αρχαιότητα ακόμη με τις ονομασίες: Σίρις, Σίρρα, Sirae, Σιρραίων πόλις, Sarxa, Σέρραι, Σέρρας, Sarra, Ser(r)e, Sirum, Φέρ(ρ)αι ή Φε(ρ)ραί, Serisk ή Serski (σλαβ.), Siruz ή Siroz (τουρκ.), Ceres, Saras, τα Σέρρας και προσφάτως οι Σέρρες. Από όλες τις παραπάνω γραφές αποδεικνύεται ότι η ονομασία της μεταβιβάστηκε μέχρι σήμερα με ελάχιστες σχετικά παραφθορές.

ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Η πρώτη ιστορική μνεία για την αξιόλογη αυτή προομηρική πόλη γίνεται από τον Ηρόδοτο, που την αποκαλεί Σϊρις της Παιονίης και τους κατοίκους της Σιριοπαίονες. Οι τελευταίοι, που αποκαλούνται επίσης Σιροπαίονες ή Σιρινοπαίονες, Σίρες, Σιρινοί και Σιρραίοι, εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο από το έτος 513 π.Χ. Το 496 π.Χ. ο σατράπης των Περσών στη Θράκη Μεγάβαζος εκστράτευσε εναντίον των κατοίκων της Σίριος με εντολή του βασιλιά των Περσών, Δαρείου Α΄. Μετά την υποταγή τους οι Σιριοπαίονες οδηγήθηκαν ως σκλάβοι στην Ασία, αφού παρέδωσαν τη χώρα τους στους Θράκες Οδόμαντες. Η πόλη ονομάστηκε τότε Σίρις η Όδομαντική. Ο ιστορικός Θεόπομπος τη χαρακτηρίζει πόλη θρακική: Σίρρα πόλις Θράκης (το εθνικό Σιρραίος), πριν ακόμη αποσπασθεί και αποτελέσει τμήμα του βασιλείου του Φιλίππου Β' (357 π.Χ.). Ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος αναφέρει ότι ο ύπατος Αιμίλιος Παύλος είχε στρατοπεδεύσει σε πεδινή έκταση κοντά στην πρωτεύουσα της Οδομαντικής. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Μακεδονίας και τη διαίρεσή της σε τέσσερα τμήματα, η πόλη έχασε την αυτονομία της και προσαρτήθηκε στην πρώτη "μερίδα" (τη "Μακεδόνων Πρώτη"), με πρωτεύουσα την Αμφίπολη.

Άποψη του λόφου της Ακρόπολης από δυτικά

Η ακριβής θέση της αρχαίας Σίριος έχει προσδιοριστεί στον επιβλητικό και οχυρό λόφο της Ακρόπολης (Κουλάς). Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα από θεμελίωση αρχαίου κτίσματος στην κορυφή του λόφου και ισόδομη κατασκευή με λαξευτούς πωρολίθινους δόμους σε δεύτερη χρήση, καθώς και η ανεύρεση επιφανειακών οστράκων από ελληνικά μελανόμορφα αγγεία (530 π.Χ. περίπου) αποτελούν τα πρωιμότερα αρχαιολογικά τεκμήρια, που χαρακτηρίζουν την ύστερη αρχαϊκή περίοδο.

Ισόδομη κατασκευή, με λαξευτούς πωρολίθινους δόμους σε δεύτερη χρήση, στη βάση του κεντρικού πύργου της Ακρόπολης

Εκτός από την περιτειχισμένη ασφαλώς ακρόπολη στην κορυφή του λόφου, στον πολεοδομικό ιστό της αρχαίας πόλης, θα πρέπει να συμπεριλαμβανόταν και το κυρίως αστικό τμήμα της, που απλωνόταν στις νότιες επικλινείς υπώρειες, ανάμεσα σε δύο χείμαρρους. Η ρωμαϊκή νεκρόπολη ξεκινούσε από τη ΝΔ παρειά του λόφου, στο σημερινό διδακτήριο του 3ου Γυμνασίου, και εκτεινόταν μέχρι το 1ο Γυμνάσιο και την απέναντι όχθη του χειμάρρου, της Κλομποτίτζας, στη θέση του νέου μητροπολιτικού ναού των Ταξιαρχών και της πλατείας Ελευθερίας.

Ενεπίγραφη στήλη ρωμαικών χρόνων (Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών).

Στους παραπάνω χώρους αποκαλύφτηκαν παλιότερα αρκετά ρωμαϊκά επιτύμβια ενεπίγραφα μνημεία, που, μαζί με τα υπόλοιπα (τιμητικά, αναθηματικά και ψηφίσματα) της ίδιας περιόδου, προσφέρουν πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες για την κοινωνική, θρησκευτική και πολιτική οργάνωση της πόλης. Από αυτά γνωρίζουμε ότι η αστικοποιημένη πια πόλη (άστυ) είχε ανεξάρτητη διοίκηση και διέθετε δήμο, βουλευτές, αγορανόμους, γυμνασίαρχο, αρχιερέα και αγωνοθέτη.

Άποψη του λόφου "Νισάντασι" στο Μετόχι

Στα χρόνια της βασιλείας του Σεπτίμιου Σεβήρου (192-211 μ.Χ.) η Σίρις κατείχε σημαντική θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες πόλεις της Οδομαντικής, οι οποίες είχαν συγκροτήσει μάλιστα κοινή συνομοσπονδία («Πεντάπολη»), με έδρα την ίδια. Γύρω από την πόλη ("'χώρα") της Σίριος, στα σημερινά όρια του καποδιστριακού Δήμου Σερρών, είχαν αναπτυχθεί κατά τη ρωμαϊκή κυρίως περίοδο και άλλοι οικισμοί:
α) στους Επταμύλους (θέση «Ξερόλακκας»),
β) στην Οινούσα (θέσεις «Μοναστηριακά Κτήματα» και «Βλασελνίκου»),
γ) στο Χιονοχώρι (θέσεις «Κούλα» και «Χάνια»),
δ) στον Ελαιώνα (θέσεις «Παναγία», «Προφήτης Ηλίας» και «Χίλι Ντούσα»),
ε) στο Βερό (θέση «Άγιος Τρύφωνας»),
στ) στο Μετόχι (θέση «Νισάντασι»).

Συνέχεια...