ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ & ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ
ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ
 |
Bόρεια της πόλεως των Σερρών και "... κάτωθεν της Λιόκαλης...εκτείνεται η συνοικία η υπό τε των Χριστιανών "Κατακονόζ, λεγομένη, έχουσα τον περικαλλή ναό των Αγίων Αναργύρων...". Η ονομασία της συνοικίας σώζει τη φήμη τον ονόματος του βυζαντινού άρχοντος και μετέπειτα αυτοκράτορος Καντακουζηνού ο δε ναός έχει κτιστεί σε χώρο όπου ήταν πριν το 1310 "...το κατά τας Σέρρας διακείμενων μετόχιον των Αγίων και Θαυματουργών Αναργύρων της Ιεράς μονής των Ιβήρων". Το σημερινό οικοδόμημα του ναού είναι κτίσμα του 1817 που ανακαινίστηκε το 1867. Η αγιογράφηση του ναού είναι άξια προσοχής. Σε επιγραφές των τοιχογραφιών καθώς και σε αφιερώσεις στις εικόνες του τέμπλου σώζονται πολύτιμα ιστορικά στοιχεία που μαρτυρούν την ακμή των συντεχνιών στη πόλη των Σερρών.
ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ
 |
Στην ακρόπολη των Σερρών και στο νοτιοδυτικό μέρος της σώζεται μέρος ενός από τα αξιολογότερα μνημεία της σερβοκρατίας στη Μακεδονία. Είναι το μόνο άξιο προσοχής κτίσμα από την κάποτε οχυρά και περιμάχητο ακρόπολη των Σερρών. Το κάστρο των Σερρών ήταν το ασφαλές ορμητήριο των Βυζαντινών αυτοκρατόρων στις κατά των αλλοφύλων εκστρατείες τους. Το 1018 η τοιχοδομία του και τα άλλα οχυρώματά του ενισχύθηκαν και βελτιώθηκαν από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Βασίλειο το Β'. Το 1205 τα τείχη της πόλης και η ακρόπολη των Σερρών κατεδαφίσθηκαν από το Βούλγαρο Ιωαννίτση. Το 1208 ξαναχτίζεται η ακρόπολη και έως την κατάληψη της πόλεως από τους Τούρκους στις 19 Σεπτεμβρίου του 1383 στα τείχη και στην ακρόπολη έγιναν διάφορες οχυρωματικές βελτιώσεις από τους κατά καιρούς διοικητές και άρχοντες της πόλεως των Σερρών.
 |
Ο σωζόμενος πύργος του κάστρου, γνωστός και ως πύργος του Ορέστη, είναι κτίσμα του 1350 και έργο, όπως μαρτυρεί επιγραφή, "Πύργος Στ[ε]φ[ά]νον Βασιλέως ον έκτησεν Ορέστης" κατά την επικρατέστερη ανάγνωση του κράλη της Σερβίας Στεφάνου Δουσάν. Η ακρόπολη ή "Μπας Κουλέ" κατά τους Τούρκους ή Κούλας, ονομασία που βρίσκουμε στο τυπικό της Ιεράς Μονής τον Τιμίου Προδρόμου από το 1332 ήταν έως και το 1617 κατοικήσιμη. Το 1668 κατά τη μαρτυρία του Τούρκου Εβλιγιά Τσελεμπή, αλλά και του Γάλλου περιηγητή Robert Dreux ήταν ερειπωμένη. Ο επισκέπτης του κάστρου των Σερρών έχει τη δυνατότητα να δει από τις θέσεις των κάποτε περιμάχητων τειχών του, πανοραμικά, την πόλη των Σερρών και τον πλούσιο κάμπο που την περιβάλλει.
ΠΑΝΑΓΙΑ Η "ΛΙΟΚΑΛΗ"
 |
Μικρός ναός στα βορειοανατολικά προάστια της πόλεως των Σερρών, που δίνει το όνομά του στη συνοικία που τον περιβάλλει. Οικοδομήθηκε το 1951 πάνω στα ερείπια της κάποτε ακμαίας σταυροπηγιακής μονής Παναγίας της Ηλιοκάλλου. Ο ναός της Παναγίας της Ηλιοκάλλου είναι γνωστός από το 1323. Το 1326 μνημονεύεται σε μοναστηριακό έγγραφο ως μετόχι της μονής Φιλόθεου ενώ από το 1477 ανήκει στην Ιερά Μονή Εικοσιφοινίσσης. Η ιστορία του ναού συνδέεται με το μαρτύριο του Νεομάρτυρα Νικήτα, ο οποίος το Μάρτιο του 1808 ήρθε από το Άγιο Όρος ατό μοναστήρι της Παναγίας Ηλιόκαλλης και μαρτύρησε στην πόλη των Σερρών για την πίστη του στις 4 Απριλίου του 1808 ανήμερα του Μεγάλου Σαββάτου. Το μετόχι της Παναγίας της Λιόκαλης, όπως ονομάζεται από τους Σερραίους, συνδέεται και με τα επαναστατικά γεγονότα του 1821. Αυτόν το χρόνο, ο Κωνσταντίνος Κασομούλης, οχύρωσε τη μονή της Ηλιοκάλλου με πρόθεση να την κάνει κέντρο και ορμητήριο των αγωνιστών του 1821. Ο ναός πυρπολήθηκε από τους Βουλγάρους το 1913, ενώ τα σπουδαία του κειμήλια, άρπαξαν οι πυρπολητές του.
ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ
"Πολλών όντων ά την των Φερραίων πόλιν κοσμεί και σεμνύει και διάδηλον πάσι ποιεί, ούχ ήττον τούτων απάντων οίμαι και τον σεπτόν και θείον νεώ, τον περικαλλή φημί και θαυμάσιον, τον έπ' ονόματι των Θείων Δωρεών φερωνύμως δομηθέντα..." Θεόδωρος Πεδιάσιμος Σερραίος λόγιος του 14ου αιώνα.
Ο ναός των Αγίων ενδόξων στρατιωτικών μαρτύρων Θεοδώρων βρίσκεται στο κέντρο της παλαιάς πόλεως των Σερρών. Είναι μεγάλη ορθογώνια Βασιλική (εσωτερικών διαστάσεων 15,60 Χ 24.00 μ.) που διαιρείται σε δύο μέρη, στον πρόναο και στον κυρίως ναό, που χωρίζεται με δύο κιονοστοιχίες σε τρία κλίτη. Τα πολλά παλαιοχριστιανικά στοιχεία που διασώζονται ως δομικά υπολείμματα στο ναό, ανεβάζουν την αρχική του κατασκευή, με πολλές πιθανότητες, έως και τον 6ο αιώνα. Ο περικαλλής ναός ανακαινίστηκε αρκετές φορές. Έως και τα μέσα του 15ου αιώνα δεν υπάρχουν έγκυρες πληροφορίες για την τύχη του μνημείου. Ο τρόπος όμως κατασκευής του ναού και κυρίως η τελική του μορφή οφείλεται σε μεγάλες και γενναίες επεμβάσεις στη δόμησή του, σε διάφορες χρονικές περιόδους που εύκολα είναι αναγνωρίσιμες.
 |
Τα δομικά υλικά αυτών των επεμβάσεων και ο τρόπος κατασκευής μας βοηθούν στην εξαγωγή βάσιμων συμπερασμάτων, που ομαδοποιούν τις απόψεις περί της αρχιτεκτονικής και διακόσμησης του μνημείου των περισσοτέρων από τους έγκριτους μελετητές του ναού. Την πρώτη βασική επέμβαση στη δόμηση του ιερού έκανε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Βασίλειος ο Β' ως επινίκια ευχαριστία για την επικράτησή του κατά των Βουλγάρων σε δύσβατη περιοχή, όχι μακριά από την πόλη των Σερρών, στις 29 Ιουλίου του 1014. Τότε ο ναός, που ήταν αρχιτεκτονικού ρυθμού "Βασιλική με εγκάρσιο κλίτος", μετασχηματίσθηκε. Το ιερό στέφθηκε από καμάρα και τα πλάγια πτερύγια του εγκάρσιου κλίτους επεκτάθηκαν σχηματίζοντας τρίκλιτη βασιλική. Επιγραφικές μαρτυρίες βεβαιώνουν πως ο ναός τον 11ο και 12ο αιώνα ήταν αφιερωμένος μόνο στον Άγιο Θεόδωρο το Στρατηλάτη. Το 1205 ο ναός καταστράφηκε, όπως και όλη η πόλη των Σερρών, από τους Βουλγάρους του Ιωαννίτση. Το 1221 την πόλη των Σερρών κατακτά ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Άγγελος Κομνηνός, που για τη σπουδαία του νίκη επί των Φράγκων του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινουπόλεως Ροβέρτου Β', νίκη που τον οδήγησε στη κατάκτηση της Θεσσαλονίκης, επισκευάζει το ναό και τον πλουτίζει, ως έκφραση ευχαριστίας προς τους προστάτες Αγίους του με σπουδαία ψηφιδωτά, συμπληρώνοντας την ψηφιδωτή διακόσμηση του ναού που είχε αρχίσει να γίνεται από το τελευταίο τέταρτο του 11ου αιώνα. Το 1255 ο αυτοκράτορας του Κράτους της Νικαίας Θεόδωρος Β' ο Λάσκαρης, ως αντίδωρο για τη θεία βοήθεια των Αγίων Θεοδώρων στην κατάκτηση του Μελενίκου από τα στρατεύματά του, στολίζει τις εικόνες του ναού με χρυσό και άργυρο. Έκτοτε οι φθορές του χρόνου αντιμετωπίσθηκαν με παρεμβάσεις μικρής μάλλον εκτάσεως.
Το 1571 ο ναός λεηλατείται από τους Τούρκους, ενώ το 1849 από πυρκαγιά παθαίνει μεγάλες ζημιές. Στις 29 Ιουνίου του 1913 ο ναός, όπως και η πόλη των Σερρών, καταστρέφονται ολοσχερώς από τους Βουλγάρους. Το 1938 άρχισαν οι αναστηλωτικές εργασίες από τον Α. Ορλάνδο και ολοκληρώθηκαν το 1959 από τον Ε. Στίκα. Ο ναός, ως μνημειακό κτίριο, κινδύνευε σοβαρά από τις φθορές του χρόνου. Με παρέμβαση της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης το μνημείο επισκευάσθηκε και ανασυνδέθηκε ως προσκηνηματικός ναός με τη θρησκευτική ζωή της πόλης.
